АГАР АДОЛАТ ОДИЛОНА БОШАД...

Рости гап, яке аз қоидаҳои ҳаёт, ки ҳамаи мо хуб медонем ва ба он на ҳамеша риоя мекунем, бахшояндагӣ аст.

Рости гап, яке аз қоидаҳои ҳаёт, ки ҳамаи мо хуб медонем ва ба он на ҳамеша риоя мекунем, бахшояндагӣ аст. Бахшояндагӣ,  пеш аз ҳама, фазилати олии ба Оллоҳ хос буда, барои инсон низ зинати олӣ ба ҳисоб меравад. Шахсони бахшоянда  паҳлавонони маънавиянд...
Сиёсати мо, ки ба чунин арзишҳои одамигарӣ, башардӯстона асос ёфта, ин ҳама дар Конститутсияи Ҷумҳурии Ӯзбекистон инъикос ёфтааст. Дар он ду намуди бахшоиш ба назар гирифта шудааст. Мутобиқи банди 23 моддаи 93-юми ҳуҷҷати олӣ, Президент: аввал, ба Сенати Олий Маҷлиси Ҷумҳурии Ӯзбекистон оид ба қабули ҳуҷҷатҳои афв тақдимнома ворид мекунад; дуюм шахсони аз ҷониби судҳои Ҷумҳурии Ӯзбекистон маҳкумшударо омурзиш менамояд.
Пас, афв чисту омурзиш чист?
Ҳуҷҷати афв ин як шакли бахшоиш аст. Он аз ҷониби Сенати Олий Маҷлис дар асоси тақдимномаи Президент соле як маротиба тақдим карда, ба санаи муҳиме бахшида мешавад, ки ба тариқи умумӣ аз қисман то пурра озод кардан аз ҷазо тавассути пешниҳоди сабукӣ ҷорӣ карда мешавад. 
Омурзиш бошад бахшишест, ки Президент дар вақти дилхоҳ ба маҳбусе, ки мӯҳлати ҷазоро адо мекунад, аз кардааш самимона пушаймон аст ва қатъӣ ба роҳи ислоҳ гузаштааст,  бо роҳи озод кардан аз ҷазо ё додани сабукии дигар амалӣ менамояд.
Дар ин бобат суоле ба миён меояд. Ин амалҳои башардӯстона ба кӣ суд дораду ба кӣ зарар меорад? Он ба манфиати кӣ хизмат мекунад? Он ба ҷомеа чӣ медиҳад?
Ҳуҷҷати афв барои гумонбаршудагон, айбдоршавандагон, судшавандагон ва маҳкумшудагоне, ки бисёр намудҳои ҷиноятро содир кардаанд, хеле муфид буда, манфиатҳои ҷабрдидагонро ба назар намегиранд. Чунки шахсияти ӯ, дараҷаи хатари иҷтимоии ҷинояти содиркардааш (ба истиснои ҷиноятҳои хеле вазнин), зарари моддӣ ва маънавии ба ҷабрдида расонидашуда ва ҷиҳатҳои дигар ба эътибор гирифта нашуда, дар асосҳои умумӣ ба кор бурда мешаванд. Ин, албатта, як намуди афве ба ҳисоб меравад, ки онҳое, ки ҷиноят содир кардаанд, хуш мебинанд, аммо барои ҷомеа хавфи зиёдтар дорад (хусусиятҳои ногувори ба монанди ҷиноятро содир намуда, ҷазоро умуман адо нанамуда халос шудан, аз кирдораш пушаймон нашудан, ҷуброн нанамудани зарари расонидашуда ва идома додани фаъолияти ҷиноиро доранд).
Ҳуҷҷати омурзиш бошад, бо ҳақиқатпарастиаш аҳамият дорад. Дар ин манфиатҳои давлат, ҷомеа, халқ ва ҷабрдидагон авлавият доранд. Омурзиш нисбати маҳкумшудаи мушаххас ё гурӯҳи маҳкумшудагон татбиқ карда мешавад, аз ҷумла оқибатҳои ҷинояти ҳар як маҳкумшуда, хулосаи муассисаи ислоҳӣ, қатъӣ гузаштан ба роҳи ислоҳ, аз кирдораш аз таҳти дил пушаймон шудан, ҷуброни зарари моддӣ ва маънавӣ ба ҷабрдида расондашуда, узрхоҳӣ аз Президент ва дар баъзе ҳолатҳо, аз халқ, инчунин додани ваъда дар бораи минбаъд ба ин роҳ надаромадан ба эътибор гирифта мешавад.
Агар ба таърихи солҳои истиқлол нигоҳ кунем, ҳуҷҷатҳои афв як маротиба дар соли 1991, ду маротиба дар соли 1992 ва як маротиба дар солҳои 1995-2016 эълон шуданд. Эълони онҳо дар солҳои 1991-2004 дар асоси фармонҳои Президент, санадҳои афв дар солҳои 2005-2016, тибқи меъёрҳои конститутсионии он замон амалкунанда ва қарорҳои Сенат амалӣ карда шуданд. 19 августи соли 1994 аз ҷониби Президент афв эълон карда шуд, аммо фармони мазкур инчунин ҳуҷҷати авфро дар муҳтаво такрор кард.
Албатта, ин ҳуҷҷатҳои афв дар замони худ ҳамчун як амали башардӯстона эълон карда шуданд. Аммо, аз ҳақиқат дур нест, ки хусусияти мунтазамӣ пайдо намудани ин амал ба ҷинояткорон имкон додааст, ки аз ҷазо халос шаванд...
Он солҳо, ки дар мақомоти прокуратура ва суд кор карда, шоҳид будам, ки ҷинояткорон пешакӣ медонистанд, ки ҳар сол афв эълон карда мешавад ва онҳо аз ҷазо халос хоҳанд шуд. 
Ин амалия махсусан барои баъзе қаллобон, ки дар атрофи мақомоти судӣ ва тафтиш пайт мепоиданд, муфид буд. Бисёре аз гумонбаршудагон, айбдоршавандагон ва судшавандагон, ки медонистанд, ки аз ҷазо халос хоҳанд шуд, аксар вақт ҳангоми пурсиш ва тафтишот, аз ҷумла мурофиаи судӣ ба ҷойи  аз ҷабрдида узр пурсидан ва зарари расонидашударо ҷуброн намудан беэътиноӣ зоҳир мекарданд.
Бояд кушоду равшан қайд кард, ки ба ғайр бо афв кам кардани ҷазо дар аксари ҳолатҳо гумонбаршудагон, айбдоршавандагон, судшавандагон, маҳкумшудагон барои ҷиноятҳое, ки қасдан содир шудаанд ва инчунин бо ҷазои маҳрум сохтан аз озодӣ ба мӯҳлати то панҷ сол ҷазо пешбинӣ шудаанд, инчунин қатъи назар аз муддат, ҷинояти аз беэҳтиётӣ содиркардаашон аз ҷазои асосӣ пурра озод мешуданд. Ин бошад, оид ба корҳои мазкур боиси эътирозу норозигиҳои ҳақдори ҷабрдидагон мегардиданд.
Афви оммавӣ дар дигар халқҳо ҳам як амали маъмулист. Аммо, бо назардошти он, ки ин амалия на ҳамеша ба манфиати ҷабрдидагон ва ҷомеа мувофиқ меояд, Президент Шавкат Мирзиёев амалияи афвро бо амалияи омурзиш иваз кард.
Ниҳоят, институти афв ба сиёсати Ӯзбекистони нав ҳамчун таҷрибаи нав ворид шуд. Ин институт ҳамчун як усули нави самарабахши таълим дар кишваре истифода мешавад, ки дар он системаи демократӣ пойдор аст, принсипҳои инсондӯстӣ ва адолат риоя карда мешаванд.
Аммо, ба айб иқрор шудан ва узрхоҳӣ оғози ислоҳи хатост.
Афв омурзиши гунаҳкор, қабули узрхоҳии касе мебошад, ки аз кирдораш сахт пушаймон шудааст. Бартарии ин ниҳод дар он аст, ки он муносибати одилона ба манфиатҳои ҳарду ҷониб буда, манфиатҳои ҳам ҷабррасонанда ва ҳам ҷабрдидаро баробар ҳимоя мекунад. Аз ҳама муҳимаш, ин амал танҳо ба маҳкумшудагоне татбиқ карда мешаванд, ки тавре ки дар номи он гуфта шудааст, аз кирдорҳои худ самимона тавба кардаанд ва қатъан ба роҳи ислоҳ гузаштаанд.
Бале, адолат бояд одилона бошад. Танҳо дар он сурат ҷомеа рушд хоҳад кард, халқ розӣ мешавад.
«Биёед ба худ савол диҳем: ҳадафи аслии ба ҳукми суд кашидани инсон дар чист? Магар ӯро тарбия кардан, ба роҳи рост гузоштан нест?”. Ин гуфтаҳои Президент ҳақиқати адолатро инъикос намудааст. Аз ин рӯ, ҳадафи таъсиси институти афв, ки ба омурзиши маҳбусон равона карда шудааст ва бори аввал дар таърихи Ӯзбекистон дар амал татбиқ карда шудааст, аз он ҷиҳат муҳим аст, ки ба тарбия, узрхоҳӣ ва қабули бахшоиш равона карда шудааст.
Дар натиҷа, дар асоси фармонҳои афви Президент Шавкат Мирзиёев, дар солҳои 2019-2020 садҳо маҳбус афв карда шуд. Далели афв шудани 140 маҳбус дар остонаи Наврӯзи соли равон нишонаи он аст, ки касе дар ин кишвар сарфи назар карда намешавад.
Дарвоқеъ, ба шаҳрвандоне, ки роҳи ҷиноятро пеш гирифтаанд ва акнун аз аъмоли худ пушаймонанд, имконият дода мешавад, ки ба эътимоди ҷомеа ва оила сазовор гарданд,  қарзи маънавии худро ҷуброн кунанд. Охир, мақсади ҳам ҷазо ва ҳам бахшиш якто — тарбия кардан аст.

Абдукамол РАҲМОНОВ,
узви Иттифоқи нависандагони Ӯзбекистон.
ӮзА.

ТАФСИРИ ХУДРО ГУЗОРЕД: