Иди аҷдодӣ чун рамзи аҳду паймон, дӯстиву муҳаббат ва оини меҳрпарастӣ дар Тоҷикистон таҷлил мегардад.

Меҳргон иди ҷамъбасти тобистону тирамоҳ, оғози фасли зимистон, ҷашни ҷамъоварии ҳосил, муайян намудани маҳсули яксолаи заҳмати марди деҳқон, натиҷаи даврони хушкию офтобӣ ва ҳосилғундорӣ мебошад. Дар моҳи меҳр Офтоб дар бурҷи Мизон қарор мегирад, ки то аз ин бурҷ баромадан як моҳ сипарӣ мегардад. Меҳргон рӯзи меҳри моҳи меҳр, дар таърихи чордаҳи моҳи меҳр, мутобиқ ба миёнаи моҳи октябр  ҷашн гирифта мешавад.
Директори Институти зироаткории Академияи илмҳои кишоварзии Тоҷикистон (АИКТ) Раҳмон САИДЗОДА ва мудири шуъбаи илм, таълим ва тайёр кардани кадрҳои илмии АИКТ Маҳмадшариф МАДАЁМОВ доир ба анъанаҳои иди Меҳргон ба хабарнигори АМИТ «Ховар» Фирӯзаи ДАВЛАТ чунин изҳори назар карданд:
– Меҳргон яке аз ҷашнҳои куҳантарини мардуми ориёинажод буда, гузаштагони мо онро ҳамчун рамзи аҳду паймон, дӯстиву муҳаббат ва ойини меҳрпарастӣ таҷлил менамуданд. Аз ин рӯ Меҳргон дар радифи пуршукӯҳтарин ҷашнҳои миллӣ мақоми махсус касб намуд, зеро ба монанди Наврӯз ва Сада анъанаи ба худ хос дорад.
Шоири бузурги классики тоҷик Абӯрайҳони Берунӣ ба ҷашни мазкур ишора карда, гуфтааст: «Ин ид барои умуми мардум аст». Инчунин зикр намудааст, ки рӯзи аввали идро «Меҳргони омма» меномидаанд, ки шаш рӯз давом меёфтааст. Рӯзи охиринро, ки Ромрӯз ном гирифтааст, Меҳргони хосса мегуфтаанд. Аҷдодони мо ҷашни Меҳргонро бо тантана, суруду мусиқӣ ва рақсу бозӣ мегузаронидаанд.
Асосгузори сулолаи Сосониён дар ҳамин рӯз тоҷеро, ки дар он расми Офтоб буд, бар сар мениҳод. Шоҳони Сосонӣ дар ин рӯз ба мардум ҳадя медодаанд. Омадааст, ки агар касе дар бомдоди Меҳргон анор хӯрад ва ё гулоб бӯяд, офатҳои заминию осмонӣ аз ӯ дур мешаванд.
Дар даврони Сосониён анъанае низ роиҷ буд, ки рӯзи Меҳргон дастурхоне аз матои сурх мегустурданд ва онро бо нонҳои аз зироати ҳамон сол рӯйида оро медоданд, ки ин нонҳо аз ҳафт намуди зироат омода мешудаанд.
Ҷашни Меҳргон дар қадим, хусусан дар аҳди Сосониён хеле ривоҷ намуда, минбаъд низ бо тағйири шакл ва расму оини давлатдориҳои гуногун дар байни халқ маъруф гаштааст.
Муаллифи «Шоҳнома»-и безавол Абулқосим Фирдавсӣ пайдоиши ин ҷашнро ба замони салтанати Ҷамшеду Фаридун мансуб медонад. Вале ба таври мушаххас таҷлили иди Меҳргон аз давраи ҳукмронии Сосониён ба ҳукми анъана даромадааст. Писари шоҳ Шопури Сосонӣ — Ҳурмуз дар ин самт қадамҳои аввалин гузошт ва бо гузашти замони муайян Меҳргон шукӯҳу шаҳомати хосса пайдо намуда, дар замони салтанати Сомониён ба авҷи баланд расид.
Ба гуфтаи донишмандон, ҳангоми таҷлил аз ҷашни Меҳргон оташи муқаддас афрӯхта, дастурхони идона бо ҳафт меваи меҳргонӣ ва гандум, ки неъмати худовандӣ ва сабаби бақои инсонист, меоростанд.
Сарчашмаҳои таърихӣ шаҳодат медиҳанд, ки ниёгони мо дар ин рӯз либосҳои идонаи арғувонӣ мепӯшиданд ва ҳамдигарро бо беҳтарин таманниёт табрик мекарданд. Дастархони ҷашни Меҳргонро низ бо матое, ки ранги арғувон дорад, густурда мекарданд. Дар рӯйи дастархон шамъ, ширинӣ, хӯрданиҳои маҳаллӣ ва бӯйҳои хуш, монанди гулоб, ҳазориспанд, анбар ва заъфарон мегузоштанд, ки ин ҳама аз фазилатҳои неку писандида ва фарҳангу маънавиёти ғании халқи тоҷик дарак медиҳад.
Ҳамчунин мусиқии хоси Меҳргон вуҷуд доштааст, ки Абунасри Форобӣ дар китоби «Мусиқии кабир» ёдовар шудааст. Низомии Ганҷавӣ низ дар достони «Хусрав ва Ширин» номи лаҳни 21-ум аз 30 лаҳни Борбадро «меҳргонӣ» мегӯяд. Бо истифода аз ғановат ва таърихи мусиқии классикии тоҷик бастакорон ва мусиқидонон бояд мусиқии хоси меҳргониро пайдо ё эҷод намоянд.
Ҷанбаҳои пурҳикмату пурарзиш ва анъанаи Меҳргонро шоирони бузурги тоҷик, аз қабили Устод Рӯдакӣ, Фирдавсӣ, Унсурӣ, Фаррухӣ, Манучеҳрӣ, Низомӣ ва дигарон дар ашъори худ тавсифу ситоиш намуда, истиқбол гирифтани онро тарғиб намудаанд. Саъди Салмон чунин нигоштааст:
Рӯзи меҳру моҳи меҳру 
ҷашни фаррух Меҳргон,
Меҳр бияфзо, эй нигори 
моҳчеҳри меҳрубон.
Ҷашни Меҳргон таҷассуми суннатҳои неки инсонӣ буда, файзу баракати хони пурнеъмати кишоварзонро бо шукӯҳу шаҳомати хосса инъикос менамояд.
Дар даврони Иттиҳоди Шӯравӣ дар фасли тирамоҳ, махсусан дар ҷумҳуриҳои Осиёи Миёна ин маърака бо номи «Иди ҳосил» гузаронида мешуд.
Ҳамин тариқ, ҷашни Меҳргон аз қадим то ба ҳол на танҳо хусусиятҳои тамаддуни фарҳангӣ ва сарҷамъӣ дорад, инчунин ба хотири намоиши маҳсулоти дастранҷи яксолаи кишоварзон таҷлил мегардад. Дар ин баробар кишоварзон бо дастовардҳои ҳамдигар шинос шуда, нисбат ба навъу намунаҳои зироат, ба иқлими минтақаҳо мувофиқ будани он, давраи нашъу намо ва ҳосилнокии зироати пешниҳодшуда маълумот пайдо менамоянд. Ҷиҳати дигари баргузории ин ҷашн имкон медиҳад, ки насли ҷавону ба камолрасида аз маросими ин ид ғизои маънавӣ гирифта, оид ба ин соҳаи пурганҷи бобаракат ва истифодаи дурусти ҳар ваҷаб замини диёр маълумот пайдо кунанд.
Дар замони соҳибистиқлолии давлатӣ ҷашни Меҳргон дигарбора эҳё гардид ва ба ҷашни миллии мардумӣ табдил ёфт. Инак ёздаҳ сол аст, дар саросари Тоҷикистон кишоварзон якҷо бо мардум ин суннати аҷдодӣ – ҷашни Меҳргонро бо шодию нишот ва хушҳолӣ истиқбол ва бо шукрона аз фазои сулҳу суботи Ватан ҳамдигарро бо ин ҷашни бостонӣ табрик менамоянд.

АМИТ «Ховар».