«ОДАМОН АЗ ДӮСТӢ ЁБАНД БАХТ...»

Дӯстӣ нерӯи бузург аст, хоссатан, агар он беғараз бошад.

Дӯстӣ нерӯи бузург аст, хоссатан, агар он беғараз бошад. Дӯстӣ гуна-гуна аст: дӯстии байни ду одам, байни ду халқ, байни ду мамлакат. Одамон ва халқу мамлакатҳо бо ҳам риштаи дӯстӣ пайваста, корҳои бузургро анҷом медиҳанд. Мисолан, агар дӯстии байни халқҳои собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ мустаҳкам намебуд, солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ бар душмани аҳли башар — фашизм пирӯз омадан кори муҳол буд. Соли 1966 нирӯи дӯстии халқҳо Тошканди бар асари заминларзаи шадид валангоршударо аз нав обод кард, дастони дӯстӣ нирӯгоҳи барқии обии азими асри сипаригардида — «Норак»-ро бунёд намуд...
Дӯстии байни ду инсон, ба муъҷизакориҳо қодир аст. Дӯстии Инсонҳои бузург — Мавлоно Абдураҳмони Ҷомӣ ва Мир Алишер Навоӣ ба рамзи дӯстии халқҳои тоҷику ӯзбек табдил ёфтааст. Ин дӯстӣ буд, ки эшон бо маслиҳату машварати якдигар асарҳои безавол офариданд, шогирдони зиёде тарбия карданд, ба доди мардуми бечора расиданд, ба ободии мамлакат ва дилҳо саҳм гузоштанд.
Бо вуҷуди ин ки дар синну сол фарқ доштанд, Ҷомию Навоӣ дӯстону ҳаммаслакони бисёр наздик буданд, ки то ҳол назираш нест. Мегӯянд, ки дӯстии адабиёт дӯстии халқҳост. Дар ин сухан шубҳае нест. Мавлоно Ҷомӣ ва Алишер Навоӣ ба маънои густурдааш инсонҳои бомаърифат буданд. Онҳо, дар баробари аз худ кардани илмҳои дунявӣ, маърифати исломӣ (Қуръонӣ) низ доштанд. Биноан, ҳар ду бо вуҷуди мартабаву обрӯ доштан, инсонҳои хоксору фурӯтан ва шикастанафс буданд, барои онҳо кибру ғурур ва ҳисси маҳалу қавмгароӣ бегона буд. Ҳангоми таълими зиндагинома ва эҷодиёти Ҷомию Навоӣ дар мактабҳои миёна ин ҷиҳатҳои онҳоро кушода додан аҳамияти калони тарбиявӣ дорад.
Бино ба маълумоти сарчашмаҳо, Алишер Навоӣ ҳарчанд вазири Ҳусайн Бойқаро буд, корҳои давлатиро бо салоҳдиди Абдураҳмони Ҷомӣ анҷом медодааст.
Як ривояти ибратбахш аз ҳаёти ду нобиға. 
Ривоят мекунанд, ки Алишер Навоӣ ба хонаи пиру устоди худ ба меҳмонӣ меравад. Ин ҳангом устод дар хона набуд. Меҳмонро писари Абдураҳмони Ҷомӣ қабул мекунад. Сари як пиёла чой Навоӣ аз ӯ суол мекунад:
— Бигӯ, писар, ангуштарини ман зебост ё ангуштарини падар?
Ҷавон посух медиҳад:
— Ангуштарини шумо.
Навоӣ такрор мепурсад:
— Қасри ман зебост ё хонаи падарат?
Мизбон ҷавоб медиҳад:
— Хонаи падари ман.
Навоӣ мутаҳаййир мешавад ва шарҳи ҷавобҳоро дархост менамояд.
Писари Ҷомӣ шарҳ медиҳад:
— Барои он ангуштарини шумо зебост, ки онро ба шумо падарам туҳфа кардааст. Сабаби зебоии хонаи падарам ин аст, ки шумо имрӯз ба ин хона ташриф овардаед...
Чунин ривоятҳо ба хонандагон тарзи сухангӯӣ, одоби муошират ва лутф меомӯзад. Дар асоси ин ривоят  бо иштироки хонандагон саҳначае низ метавон омода кард. 
Суҳбати Ҷомию Навоӣ ҳамеша муҳтавое доштааст. Онҳо, чи пеш ва чи баъд аз навиштани асаре, бо ҳам маслиҳату машварат мекардаанд. Адабиётшиноси саршинос Азиз Қайюмов дар асари худ «Алишер Навоӣ», аз ҷумла овардааст: «Онҳо доир ба офаридани «Хамса» бо ҳам бисёр сӯҳбат кардаанд. Абдураҳмони Ҷомӣ медонист, ки Алишер Навоӣ хоҳиши ба забони туркӣ офаридани «Хамса»-ро дорад. Ҷомӣ дар «Туҳфат-ул-аҳрор»-и худ аз Навоӣ даъват ба миён меоварад, ки ба дунболи ин мақсад равад. Вақте Навоӣ, баъди аз назар гузарондан, дастхати «Туҳфат-ул-аҳрор»-ро бармегардонад, Ҷомӣ ба ӯ мегӯяд:
— Акнун таълифи «Хамса» ба забони туркӣ барои Шумо ҳам фарз, ҳам қарз аст.
Навоӣ гуфт:
— Агар рӯҳи Низомию Хусрав мадад бахшад, Шумо дуо кунед, иншоаллоҳ, ба иҷрои ин вазифа хоҳем пардохт... 
Дар «Ҳайрат-ул-аброр» — нахустин достони «Хамса» Навоӣ ба ин маънӣ гуфтааст:
Чун ниҳодам бар раҳи 
матлаб қадам,
Дорам уммеде агар гирам 
қалам.
Кошкӣ бошад Низомӣ 
раҳбалад,
Даррасад аз Хусраву Ҷомӣ 
мадад...
 Ин кори Навоӣ, ки бо тақвияту дастгирии Ҷомӣ ба анҷом расидааст, дар адабиёти туркии ӯзбекӣ таҳаввулоти ҷиддӣ маҳсуб меёфт. Зеро пеш аз ӯ дар ин адабиёт касе «Хамса» наофарида буд. Аз зиндагиномаи ду абармарди илму адаб ёдрас кардани чунин манзараҳои ибратпазир барои хонандаи имрӯз аҳамияти калони тарбиявӣ дорад. Онҳо бояд дарк намоянд, ки дӯстӣ ва ҳамбастагӣ аз омилҳои муҳими созандагӣ ва офарандагист. Абёти ба якдигар бахшидаи онҳо низ насли ҷавонро дар боғи дилҳо ба шинондани дарахти дӯстӣ даъват менамояд. Мисолан, дар сатрҳои зерини Навоӣ (аз асари ӯ «Арбаин») меҳру муҳаббати бепоёни ӯ ба пиру устодаш эҳсос мешавад:
Ба сафокешҳо 
покфарҷоме,
Покфарҷому покфар 
Ҷомӣ.
Дар сари ҳар фано 
 дастгир маро.
Қиблаву устоду пир маро.
Ки ҷаҳонро гирифта 
 таснифаш,
Назмдевону 
насртаълифаш...
Дар маснавии «Лайлӣ ва Маҷнун»-и Мавлоно Ҷомӣ низ мо нисбати дӯсту муриди ӯ — Мир Алишер Навоӣ як ҷаҳон меҳр эҳсос мекунем:
Ёр аст калиди ганҷи умед.
Ёр аст навиди айши 
ҷовид...
Хоса, ки ба боғи ошноӣ,
Бар шохи вафо бувад 
Навоӣ.
Яъне, ки навои лутф 
созад,
Дилҳои шикастагон 
навозад.
Мо суханро мухтасар кардем. Чунин абёт ва рафтору кирдори ибратпазир дар осор ва зиндагиномаи ду чеҳраи бузурги адабиёти классикии тоҷику ӯзбек кам нестанд. Ҳангоми таълими фанни адабиёт дар мактабҳои таълими ҳамагонӣ аз онҳо бамаврид истифода кардан аҳамияти калони тарбиявӣ дорад.

А. НАБИЕВ,
омӯзгори фанни забон ва адабиёти тоҷики мактаби миёнаи таълими ҳамагонии рақами 10-уми ноҳияи Сайҳунобод.

ТАФСИРИ ХУДРО ГУЗОРЕД: