Доктори фанҳои биологӣ, фарзанди фарзонаи Самарқанд, ҷонишини директори Институти кимиёи генетикаи иммунологӣ ва тиббии Русия, профессори кафедраи такмили ихтисоси клиникаи иммунологии Пажӯҳишгоҳи илмӣ-тадқиқотии Маскав Ҳаким Истамов 75-сола шуд.

Иншои мо аз зиндагиномаи ибратомӯзи соҳибҷашн муште аз хирвор аст.

ЁДЕ АЗ БАЧАГӢ

Ӯ 23-юми феврали соли 1949 дар оилаи сулолаи машъалафрӯзи Самарқанд, нахустин муҳаррири рӯзномаи «Овози тоҷик», шоир ва фаъоли ҳаракати ҷадидӣ Абдуқаюм Қурбӣ чашм ба олами ҳастӣ кушод. Додари бобояш Ҳайдарамак барои табрик омад ва пурсид:
– Фоиза чӣ кӯдак кард?
– Писарча, – ҷавоб дод бибиаш.
– Хеле нағз, – бо ҳисси шодмонӣ гуфт Ҳайдарамак, – номашро Ҳаким мегузорем.
– О, бо чунин исм дар Душанбешаҳр набера дорем-ку, – эътироз баён карданӣ шуд модаркалон, – ин чӣ хел мешавад?
– Вай дар Тоҷикистон, ин дар Самарқанд, – қатъӣ гуфт амакбобо. Ин набера вай набераро ба ёд меоварад.
Ҳамин тавр, тифлак номи Ҳакимро гирифт, ки маънои табибро дошт.
Вақте кӯдак шашмоҳа шуд, падараш Ислом Истамов директори Омӯзишгоҳи мева-сабзавоти ба номи Мичурин таъин гардид, ки дар ҳудуди ноҳияи Роҳи оҳан воқеъ буд. Барои оилаи директор ҳавлӣ доданд, ки дар шафати омӯзишгоҳ буда, қариб 0,30 хол замини кишт ва ҳатто гови ҷӯшоӣ дошт. Фоизахола аз шири гов ширчой мепухт, қаймоқ мегирифт, ҷурғот мехобонд.
Соли 1951 Худо ба онҳо шашум фарзандро дод, ки Римма ном гузоштанд. Боре модараш барои хариди озуқа ба мағоза рафт ва дар даромадгоҳи он зани муштипари солхӯрдаро дид, ки сари ду по нишаста зор-зор гиря мекунад. Фоизахолаи раҳмдил аз ӯ пурсид, ки чаро оби дида мерезад?
– Писари бадмастам аз хона пеш кард, – дарди ҳол мекунад зан, – пул надорам, ки нон хараму хӯрам…
Фоизахола ӯро ба хонааш оварда ишкамашро сер мекунад ва хобгоҳ ёфта медиҳад. Ана ҳамин тавр дар оилаи онҳо Сима ном бибиҷони нав пайдо мешавад, ки ба модари серфарзанд ёрдамчии беминнат гардид. Ва ӯ ғайр аз бачабардорӣ ба модараш забони русиро меомӯхт. Гап дар сари он буд, ки сарвари оила 23-юми июни соли 1941 барои дифои Ватан ариза навишт ва ба шаҳри Душанбе рафт, ки дар он ҷо қисми ҳарбии миллӣ ташкил меёфт. Ислом Истамови ватанпарвар ба ҳамсараш хабар дод, ки дар моҳи август ба ҷанг мераваду барои хайрухуш ба пойтахти Тоҷикистон ояд. Фоизахола, ки забони русиро намедонист, дар роҳ бо фарзандонаш ниҳоят азоб кашид.
Воқеан Ислом Истамов баъди ғалаба бар фашистони олмонӣ дар набардҳои шадид бар зидди таҷовузкорони ҷопон ҳам иштирок карда, соли 1947 ҳамчун қаҳрамон ба зодгоҳ баргашт.
Дар шафати ноҳияи Роҳи оҳан боғчаи бачагон низ арзи вуҷуд дошт, ки Ҳаким дар он тарбия гирифт ва аз ҷӯрачаҳои русу арман забони Пушкину Толстойро бештару хубтар омӯхт.
– Аз боғчаи бачагона хотираи нек боқӣ монд, – мегӯяд Ҳаким Исломович. – Айёми хурсандӣ, беғамӣ, дарки олам, бозиҳои шавқовар, меҳрубонии тарбиягарон буд, он айём. Сипосгузорам аз мураббии меҳрубон Римма Фолиничина, ки ниҳоят пуртоқат буд ба ҳазлу беадабӣ ва тартиботро вайрон кардани мо – бачаҳои чун тойчаҳои беқарор. Суруд хондан, ба сайру саёҳат рафтан, зодрӯзро ҷашн гирифтан ба ҳама хурсандӣ мебахшид.
Маҳз ҳамон Римма Фолиничина ба ман номи дуюм – Славикро дод, ки аз калимаҳои «Слава советской Армии» таркиб ёфта, зодрӯзам 23-юми феврал рӯзи таъсисёбии Армияи шӯравӣ буд. Фақат дар хона волидайн Ҳаким мегуфтанду халос.
Ҳаким Истамов соли 1956 ба синфи якуми мактаби рақами 43-юми шаҳри Самарқанд рафт, ки таълимгоҳи мазкурро ҳамаи 9 нафар аҳли оилаи онҳо хатм карда буданд. Сарвари таълимгоҳ Андрей Злобик марди ҷиддӣ ва серталаб буд, вале барои омӯзгорону толибилмон меҳрубонӣ зоҳир мекард. 

МАРД БА ҲУНАР НОМ ГИРАД

Гарчанд сарвари оила Ислом Истамов котиби аввали ноҳия буд, аммо вақт пайдо карда бо зану фарзандонаш дар қитъаи назди ҳавлӣ бо деҳқонӣ ва боғбонӣ машғул мешуд. Маҳз маҳсулоти обчакорӣ – помидор, картошка, бойимҷон, бодиринг, пиёз, кабудӣ ва ғайра аз замин мерӯид. Боре Ҳакими 14-сола бо каландча бехи ниҳоли помидорро нарм мекард, шавҳари хоҳараш – муаллими факултаи биологияи Донишгоҳи давлатии Самарқанд Назир Амирхонов омад ва ба деҳқонбачаи хурдсол маслиҳатҳои муфид дод. Як дафъа маҳлули аҷиберо овард, ки пас аз ба гули помидор чакондан ҳосилаш ду-се маротиба афзуд ва қариб як кило бор зер кард. 
Ҳаким пас аз номаи камолро гирифтан ҳуҷҷатҳояшро ба факултаи биологияи Донишгоҳи давлатии Самарқанд супурда, аз имтиҳоноти қабул сарбаландона гузашт. Вай дар мактаби олӣ низ ғайр аз бо баҳои «аъло» таҳсил гирифтан дар корҳои ҷамоатӣ низ фаъол буд. Вақте ки ӯ дар бахши савум мехонд, Назир Амирхонов гуфт, ки ҳамроҳ ба Тоҷикистону Қирғизистон ба сафари илмӣ-тадқиқотӣ хоҳанд рафт.
Дар мошини боркаши донишгоҳ чанд нафар рахти сафар бастанд. Ба гурӯҳ профессор Маматқул Икромов роҳбалад таъин гардид. Нахустин зиёрати онҳо аз боздиди осорхонаи Сардафтари адабиёти тоҷик Абуабдуллоҳ Рӯдакӣ дар Панҷрӯди Панҷакент оғоз ёфт. 
Меҳмоннавозии ҳақиқии тоҷикон дар деҳаи Қистакӯзи Хуҷанди бостонӣ ба вуқӯъ пайваст. Зиёфату сӯҳбат то посе аз шаб гузашта тӯл кашид. Хоб дар зери осмони кушод, ки ситораҳо чашмакзанон гӯё «хайра мақдам» мегуфтанду баргҳои дарахт маҳин-маҳин «қарсак мезаданд», ҳама хушҳол ба хоби ноз рафтанд.
Дар тӯли 24 рӯзи сафари эҷодӣ пажуҳишгарони самарқандӣ дониши назариявиро ба амалия пайваста, барои чопи китоби илмӣ хеле маводи заруриро ҷамъ карданд.
– Ҳангоми бозгашт аз шоҳроҳи «Тошканд – Самарқанд» воқеаи аҷибе рух дод, – ба хотир меоварад Ҳаким Исломович, – дар роҳ чархи мошини мо кафид ва мо маҷбур шудем то таъмири он таваққуф кунем. «Аз бекорӣ – кадукорӣ» гуфтагӣ барин Назир Амирхонов рустании янтоқро нишон дода фаҳмонд, ки ба лотинӣ он «алхагия» ном дораду ман бояд дар ёд дорам. Зеро дар китобҳои илмӣ қариб ҳамаи рустаниҳо номҳои лотинӣ дошта, барои омӯхтани хусусиятҳои онҳо муҳим. 
Чанде пеш Ҳаким Истамов ба нафақа баромаду аммо ҳамон бо корҳои илмӣ машғул аст.
– Ҳоло дар бораи додари модаркалонам – тоғобобом Абдуқаюм Қурбӣ мавод ҷамъ мекунам, ки тӯҳфаест ба муносибати 100-солагии рӯзномаи «Овози тоҷик», ки ӯ аввалин муҳаррираш буд, – нақшаҳои худро гуфт Ҳаким Истамов, – ман инчунин бояду шояд хотироти хешро нависам, ки рӯҳи поки падари бузургвору модари муқаддас, устодонам Назир Амирхонов, Андрей Злобин, академикҳо Николай Дубинин, Мӯсо Ҳаитов, Маматқул Икромов ва дигарон шод гардад. Вохӯрӣ бо Шароф Рашидов, Муҳаммад Осимӣ, олимони намоёни соҳаи экология, иммунология, генетика низ хотирнишин буд. Сафар ба кишварҳои хориҷа низ таъсирбахш буд.
Инак, навбат ба қалам!
Мо аз фурсат истифода бурда ба фидоии илму фарҳанг, Ҳаким Исломович Истамов аз забони ширини Абулқосими Фирдавсӣ мегӯем:
Тавоно бувад ҳар кӣ доно бувад,
Ба дониш дили пир барно бувад.
Ба ранҷ андар орӣ танатро, равост,
Ки худ ранҷ бурдан ба дониш сазост…

Аҳмадҷон СОЛЕЕВ,
проректори Донишгоҳи давлатии Самарқанд.
Зоҳир ҲАСАНЗОДА,
узви Иттифоқи нависандагони Ӯзбекистон.