ТАҶРИБАИ ХОРИҶӢ БОБАТИ ПЕШГИРИИ БЕМОРИҲОИ ОНКОЛОГӢ

ё оё умеде ҳаст ба кашфи доруворие, ки бемориро комилан шифо бахшад?

Имрӯзҳо дар мамлакати мо оид ба пайдоиши бемориҳои онкологӣ ва пешгирии онҳо корҳои пурсамар бурда мешавад.
Аз ҷумла, дар фармони Президент «Дар бораи чораҳои рушди минбаъдаи саноати фармасевтии ҷумҳурӣ дар солҳои 2019-2021» таҳияи маводи мухаддир барои табобати бемориҳои онкологӣ дар Ӯзбекистон пешбинӣ шудааст.
Воқеан, оё умеде ҳаст, ки усулҳои пешгирии бемориҳои онкологӣ, таҷрибаи хориҷӣ ё доруе, ки онро комилан табобат кунад? Бо чунин саволҳо ба мудири кафедраи онкологияи Академияи тиббии Тошканд, шифокори шуъбаи кимё-терапияи ҷумҳуриявии махсусгардонидашудаи онкология ва радиологияи илмию амалии шаҳри Тошканд, доктори фалсафа оиди фанҳои тиб Дилбар АЛМУРАДОВА муроҷиат кардем.
– Пеш аз ҳама ба маънои калимаи «онкология» назар андозем аз калимаи юнонӣ гирифти шуда, «онкос» вазнинӣ, бор, «логия» бахше аз тиб, ки ба омӯзишу пажӯҳиш ва табобати бемориҳои омосӣ машғул аст. Яъне ин илми биологии тиббист, ки инкишофи омосии одам ва ҳайвонотро аз ҷиҳати назариявӣ, таҷрибавӣ ва клиникӣ меомӯзад.
Мутаассифона, бемориҳои онкологӣ дар кишвари мо ҳам мисли тамоми ҷаҳон сол то сол зиёд шуда истодаанд. Нишондиҳандаҳои фавт низ меафзояд. Ҳамасола дар саросари ҷаҳон тақрибан 16 миллион беморони онкологӣ ташхис ёфта, 8-9 миллион нафари онҳо аз олам чашм мепӯшанд. Яке аз сабабҳои асосии ин варам дар марҳилаи дертар ошкор шуда, дар давраи пинҳонии беморӣ ва дар марҳилаҳои аввал муроҷиат накардани бемор мебошад.
Барои пешгирӣ ва ошкор кардани беморӣ дар кишвари мо барномаҳои скринингӣ роҳандозӣ шудаанд. Ин як муоинаи умумии аҳолӣ аст, новобаста аз он ки онҳо аломатҳои беморӣ доранд ё на. Зеро бемориҳои онкологӣ ҳеч гоҳ аломатҳои худро фавран нишон намедиҳанд. Вай ҳангоми вайрон шудани маҳкамии узвҳои бадан ва ё вазифаи худро гум карданаш зоҳир мегардад. Аз ин рӯ, имрӯз гузаронидани санҷишҳои скринингӣ муҳим дониста мешавад. Ин дар тамоми ҷаҳон амалӣ шудааст ва Ӯзбекистон низ қадам ба қадам ба истифода аз ин барномаҳо шурӯъ кардааст. Марҳилаи табобати ин навъи бемориҳои омосӣ аз кимётерапия, терапияи нур ва табобати гармонӣ иборат аст.
Беморӣ бояд пешгирӣ карда шавад, на табобат. Ин яке аз тамоюлҳои устувори соҳаи тандурустии мамлакати мо мебошад. Аз ин рӯ, дар кишварамон барои барвақт ошкор кардани саратони сина ва бачадон санҷиши скринингии алоҳида гузаронида мешавад.
Зеро маҳз ин бемориҳо дар Ӯзбекистон дар ҷойҳои пешқадам муайян карда шуданд.
– Сатҳи бемориҳои онкологӣ дар байни занон ва мардон чӣ гуна аст?
– Сатҳи ин беморӣ дар байни мардон ва занон дар ҷаҳон фарқ мекунад. Яъне саратони сина дар байни занон дар ҷойи аввал буда, саратони гарданаки бачадон, банди бачадон ва тухмдонҳо дар ҷойи дуюм аст. Он дар байни мардон каме фарқ мекунад, яъне дар ҷойи аввал саратони шуш ва рӯда, саратони рӯдаи ғафс ва рӯдаи рост, ғадуди простата дар ҷойи дуюманд.
– Сабабҳои пайдоиши ин беморӣ кадомҳоянд?
– Дар бораи пайдоиши ин беморӣ дар занон ва мардон, якчанд назария вуҷуд дорад. Ин густурда буда, як сабаби мушаххасро нишон додан душвор аст. Агар якчанд омил якҷоя шавад, эҳтимоли инкишофи беморӣ боз ҳам зиёдтар мешавад. Аз ҷумла, зуҳури беморӣ метавонад аз сабаби вайрон кардани назорати гармон, паст шудани иммунитет, ки дар натиҷаи стресс ва вазни зиёдатӣ ба вуҷуд омадааст. Он инчунин аз сабаби ихтилоли мубодилаи моддаҳо, аз ҳад зиёд дучор шудан ба нурҳои офтоб, нурҳои ултрабунафш, тағйирёбии муҳити беруна, табобат накардани бемориҳои музмин ба амал меояд.
– Намуд ва аломатҳои бемории онкологӣ кадомҳоянд?
– Аломатҳои бемориҳои онкологӣ дар аввал дар бемор аломатҳои клиникиро ба вуҷуд намеоранд. Агар ин беморӣ дар узвҳои беруна намоён шавад, шахс метавонад аз нишонаҳои аввал донад. Дар асл сеяки варамҳо онҳое мебошанд, ки бо чашм ошкор кардан мумкин аст. Мисолан, агар дар пӯст, лаб, даҳон, ғадудҳои сипаршакл варам, захм ё хунравӣ пайдо шавад, зуд ба духтур муроҷиат кардан лозим аст. Пас аз машварат бо онкологҳо беморро ба беморхонаи махсус мефиристанд.
Агар ин беморӣ дар узвҳое сар шавад, ки мо бо чашми одӣ дида наметавонем, онро фавран ошкор кардан номумкин. Агар бемор ногаҳон дарди шадид, душвор фурӯ бурдани ғизо, сулфаи хушк дар шуш, кӯтоҳ будани нафасро эҳсос кунад, инҳо нишонаҳои хурди саратон мебошанд. Аломатҳои дигар – заифӣ, кам шудани вазн, хастагӣ, кам шудани иштиҳо ва баъзан баланд шудани ҳарорати бадан низ метавонад аломати беморӣ бошад. Дар марҳилаи сеюм, ҳама нишонаҳо ба таври равшан намоёнанд. Аз ин рӯ, беморон бояд ба нишонаҳои хурд низ аҳамият диҳанд.
– Одатан мубталои ин беморӣ кӯшиш мекунад, ки дар хориҷи кишвар табобат гирад, дар кишвари мо кадом марҳилаҳои ин бемориро табобат кардан мумкин аст?
– Аксаран беморон тасаввуроти нодуруст доранд, ки гӯё танҳо дар хориҷи кишвар табобат мешаванд ва соҳаи онкология дар Ӯзбекистон ақиб мондааст. Дар оқибат онҳо дар марҳилаи 3-4-уми беморӣ муроҷиат мекунанд. Дар рафти омӯзиш дар кишварҳои Ҷумҳурии Куриё, Туркия, Олмон шоҳиди он будам, ки меъёри табобати бемориҳои онкологӣ як хел аст. Ин усулҳои табобат дар мамлакати мо низ ҷорӣ карда шудаанд. Мо ҳоло дар як соҳа каме ақиб мондаем. Ин – бемории гиреҳҳои лимфа, трансплантатсияи мағзи устухон дар лимфомаҳои варам мебошад. Аммо мутахассисони мо ҳоло дар ин бобат дар хориҷа таҷриба меомӯзанд.
– Саҳми тиб дар табобати бемориҳои онкологӣ то чӣ андоза аст? Оё онҳоро бо гиёҳҳо табобат ва пешгирӣ кардан имконпазир аст?
– Вақте ки беморон нишонаҳои бемории онкологиро мушоҳида мекунанд, аз рафтан ба духтур метарсанд. Усули осони табобатро интихоб карда, ба табиб муроҷиат мекунанд. Ин бемориро бо ёрии гиёҳҳо табобат карда намешавад. Дар бисёр маврид дар марҳилаи аввал онҳо ба табиб мераванд ва мутаассифона, пас аз чанд моҳ варамҳо хеле зиёд мешаванд ва баъд ба духтур муроҷиат мекунанд. Маслиҳати мо ин аст, ки аввал ба духтур муроҷиат кунанд.
– Кадом кишварҳо дар табобати бемориҳои онкологӣ пешсафанд ва Ӯзбекистон бо кадом мамлакатҳо ҳамкорӣ мекунад?
– Дар кишварҳое, ки барномаҳои скринингӣ пурра ба роҳ монда шуда, маданияти тиббии аҳолӣ дар сатҳи баланд қарор дорад, бемориҳои гуногун самаранок табобат карда мешаванд. Зеро дар марҳилаи аввал ташхиси беморӣ муҳим аст.
Масалан, дар Куриёи Ҷанубӣ гарчи одамон аз саломатиашон шикоят надошта бошанд ҳам, ихтиёран дар шаш моҳ як маротиба аз муоинаи пурра мегузаранд. Охири ҳафта онҳо натиҷаи тафтишро мегиранд. Дар натиҷа дар марҳилаи хеле барвақт ҳатто онкологие, ки дар дохили ҳуҷайра пайдо шудаанд, дар марҳилаи инкишоф дар сатҳи бофтаҳо, ки дарвозаи ҳуҷайраро вайрон накардаанд, ошкор карда мешаванд. Ин маънои онро дорад, ки барои сад фоиз шифо ёфтани бемор замина фароҳам оварда шудааст. Чунин бемор ба кимётерапия ва терапияи нур ниёз надорад. Ин барои буҷаи давлат низ хеле фоиданок аст. Баъдан доруҳои тиббӣ барои табобат кам истифода мешаванд. Имрӯз дар Ӯзбекистон бо муассисаҳои онкологии Куриё, Олмон ва Маскав ҳамкорӣ ба роҳ монда шудааст, ки дар онҳо скрининги табобатӣ васеъ роҳандозӣ шудааст ва натиҷаҳо самараноканд.
– Оё умеде ҳаст, ки рӯзе доруворие пайдо мешаваду бемориҳои онкологиро комилан шифо мебахшад?
– Албатта, ин саволест, ки ҳамаро ба ташвиш меорад. Аммо умед ҳаст. Тамоми дунё бо ин мубориза мебарад, тадқиқотҳо гузаронида мешаванд, лабораторияҳо кор мекунанд ва тадқиқоти клиникии таҷрибавӣ идома дорад. Аз ҷониби олимон дорувориҳо барои табобат кашф карда мешавад. Аз ҷумла, дар асоси натиҷаҳои охирини клиникӣ дар Куриё аввалин сафеда, ки омили асосии инкишофи ҳуҷайраҳои варам аст, муайян карда шуд, ки рушди онро комилан бозмедорад. Ҳоло он дар амалиёти клиникӣ ба беморон истифода мешавад. Мо ба ин савол, албатта, баъди таҷрибаҳои амалӣ, баъди чанд сол ҷавоби пурра медиҳем. Бо мурури замон усулу доруҳои комилан шифобахш кашф мешаванд ва мо умедворем.