Конститутсияи Ҷумҳурии Ӯзбекистонро бо таҳрири нав қабул намудем.

Ислоҳоти пурсамар ва сиёсати хирадмандонаву некбинонаи Президенти кишварамон Шавкат Мирзиёев барои боз ҳам  вусъатёбии  ҳаёти иҷтимоиву иқтисодӣ, фарҳангӣ, соҳибҳуқуқӣ шароит ва имкониятҳо фароҳам овард. Бар ивази ин саҳифаҳои таърих бо воқеа ва ҳодисаҳои рухдодаи сиёсӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ, қавитар гардидани муносибатҳои дӯстиву дипломатӣ рангину пурғановат гардид. Мо бо мардуми некбину накӯсиришт бо ифтихору фараҳмандӣ ба раъйпурсии умумхалқии 30 апрели соли ҷорӣ баргузоргардида, фаъолона иштирок намуда, бо натиҷаҳои нишондоди 92 фоизи овоздиҳӣ Конститутсияи Ҷумҳурии Ӯзбекистонро бо таҳрири нав қабул намудем.
Конститутсияи бо таҳрири нав қабулшуда аз 155 модда, 434 меъёр, муқаддима, 27 боб ва 6 фасл таркиб ёфтааст. 65 фоизи меъёрҳои Конститутсия мувофиқи назардошти таклифу пешниҳодҳои мардум танзим дода шудааст. Моддаву меъёрҳо алоҳида ва инчунин дар якҷоягӣ  асос ва аҳамиятҳои ҳуқуқиро дорад. Яке аз комёбиҳо он аст, ки ҳангоми қабули Конститутсияи навтаҳрир принсипи «давлат – ҷомеа – инсон»-ро  ба принсипи «инсон – ҷомеа – давлат» табдил дода, қадр намудани инсонро дар ҷойи аввал гузоштем. Дар Конститутсия ҳамчун принсипи афзалиятнок муқаррар карда шудааст, ки давлат ва ҷомеа бояд ба манфиати инсон хидмат кунанд ва инчунин ҳуқуқҳои онҳоро ҳимоя кунанд. 
Дарвоқеъ, Конститутсия асоси фазои ягонаи ҳуқуқӣ барои ҳамаи мост. Боб ва фаслҳои Конститутсия сарлавҳа ва номҳои хос доранд: Принсипҳои асосӣ (фасли якум), Ҳуқуқ, озодӣ ва ӯҳдадориҳои инсон ва шаҳрванд (фасли дуюм), Ҷомеа ва шахс (қисми сеюм), Сохтори маъмурию ҳудудию давлатӣ (фасли чорум), Ташкил намудани ҳокимияти давлат (фасли панҷум), Тартиби ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Конститутсия (фасли шашум).  
Ҳангоми ошноӣ бо Конститутсия ва матни он пеш аз ҳама чашми ҳар як шахс ба нахустнавиштаҷоти «Мо, халқи ягонаи Ӯзбекистон» меафтад. Бояд гуфт, ки Ӯзбекистон яке аз давлатҳои неруманду шӯҳратёри Осиёи Марказӣ ва ҷаҳонӣ мебошад. Дар ин кишвари биҳиштосо намояндагони миллатҳои гуногун таҳти ғояи манфиатовари «Ӯзбекистон – маъвои умумии мо» муттафиқ зиндагӣ мекунанд. Ба ҳамдигар дасти ёрӣ дароз намуда, барои рушду гулгулшукуфии Ватану кишвари маҳбуб саҳми пурсазо гузошта истодаанд.     
Бо ифтихор ва итминон метавон гуфт, ки дар Конститутсияи бо таҳрири нав қабулнамуда, намунаи баланди тафаккури сиёсиву ҳуқуқии халқ таҷассум гардидааст. Чунон ки гуфтаанд, «наҷот дар таълим аст, наҷот дар тарбия аст, наҷот дар дониш аст». Дар ҳақиқат, тамоми мақсадҳои нек тавассути таълиму тарбия ба даст меояд.  Масъалаҳои таълиму тарбия бо ҷиҳатҳои фарогирии ҳуқуқӣ дар моддаҳои 50, 51, 53, 77, 79-ум акс ёфтааст. Дар банди якуми моддаи 50-ум меъёре ба назар мерасад, ки мувофиқи он меъёр ҳар шахс ҳуқуқи таълимгириро дорад. Ҳукумат мувофиқи нормаи мазкур амал намуда, дар муассисаҳои томактабӣ ва мактабҳои таълими миёнаи умумӣ таълимро бо ҳафт забон, аз ҷумла ба забонҳои ӯзбекӣ, русӣ, қароқалпоқӣ, тоҷикӣ, қирғизӣ, қозоқӣ, туркманӣ ҷорӣ кардааст. Мувофиқи банди якуми моддаи 50-ум ва банди моддаи 4-уми Конститутсия ҳар шахс метавонад ба забони модариаш ҳарф занад, илм омӯзад, дастовардҳои нав ба навро офарад. 
Меъёри нави таълим дар Конститутсияи бо таҳрири нав қабулгардида акси худро ёфтааст, ки он то имрӯз дар Конститутсияи 8 декабри соли 1992 қабулгардида ба назар намерасад. Меъёри нав, албатта, ба таълими инклюзивӣ ва профессионалӣ алоқамандӣ дорад. Мувофиқи банди шашуми моддаи 50-ум «Муассисаҳои таълимӣ барои кӯдакони дорои эҳтиёҷоти махсуси таҳсилот таҳсилу таълими инклюзивиро таъмин менамоянд». Бино ба маълумоти Вазорати томактабӣ ва мактаб дар давоми 9 моҳи соли 2023 дар 417 мактаб барои 734 нафар кӯдакони имконияташон маҳдуд таҳсилоти фарогири инклюзивӣ ба роҳ монда шудааст. Ба таълими инклюзивӣ 250 нафар педагог сафарбар карда шудааст.
Дар давоми се соли охир дар якчанд гӯшаву канори кишвар мактабҳои касбу ҳунаромӯзӣ ташкил карда шуд. Ҳамчун навгониҳои таълим ба ҷойи модели 4+2 модели 2+4 ҷорӣ карда шуд. Тавассути модели мазкур 4 рӯзи машғулиятҳои касбу ҳунаромӯзӣ дар корхонаю ташкилотҳо ва 2 рӯзи боқимонда дар омӯзишгоҳҳо баргузор мегардад. Амалиёти мазкур бо асосҳои ҳуқуқӣ дар Конститутсия ин тавр таҷассум гардидааст: «Давлат таълими миёнаи умумӣ ва таҳсилоти ибтидоии касбиро кафолат медиҳад». Инчунин, давлат ба «системаи таҳсилоти муттасил, намуд ва шаклҳои гуногуни он, рушди ташкилотҳои таълимии давлатӣ ва ғайридавлатӣ» диққати ҷиддӣ медиҳад. Барои таълиму тарбия ҳамчун ҳадафи стратегӣ шароит фароҳам меорад. Дар ҳамаи намудҳои таълим, аз ҷумла тарбия ва таълими томактабӣ, таълими миёнаи умумӣ ва миёнаи махсус, таълими касбӣ, таълими олӣ, таълими баъд аз олӣ, бозомӯзӣ ва такмили ихтисоси онҳо, инчунин истифодаи имкониятҳои васеъ дар таълими беруназмактабӣ, шароити мусоид муҳайё мекунад. Дар Конститутсия доир ба фаъолияти худмустақиливу худидоркунии  иқтисодии муассисаҳои таълим, ҷонибдор намудани таълими хусусӣ, дасти ёрӣ расонидан ба наврасони дар тарбия ва муҳофизи шахсони сарпараст  нормаҳои  мувофиқ муайян гардидааст.  
Бояд гуфт, ки дар Ӯзбекистон ҳуқуқҳои мардум ва шаҳрвандон тавассути Конститутсия ва қонунҳо муҳофиза карда мешаванд. Сарфи назар аз пайдоиши иҷтимоӣ ва мақоми иҷтимоии халқи сермиллати мо дар байни онҳо сифатҳои инсонӣ, аз қабили баробарӣ, дӯстӣ, ҳамбастагӣ ва таҳаммулпазирӣ ташаккул ёфтааст. Дар давлати дорои ҳуқуқу озодиҳо рушди тадриҷӣ дар ҷанбаҳои иҷтимоӣ, иқтисодӣ, маънавию тарбиявӣ сурат мегирад.
Мувофиқи моддаи 33-юм ҳар як шахс метавонад бо забони модарӣ ва забонҳои омӯхтаву дилхоҳ ҳарф занад ва бо мардум мубодилаи афкор намояд. Аз имконот ва ахбори интернетӣ истифода барад. Ахборот ва маълумотҳои дилхоҳро бозҷӯйӣ кунад ва ба даст орад. Ба ғайр аз ин, дар Конститутсия кафолати озодии виҷдон бо меъёри устувор муайян гардидааст. Ҳар шахс метавонад, ба дини дилхоҳ эътиқод кунад ва ё  ин ки умуман эътиқод накунад (моддаи 33).
Касе вазифадор нест, ки ғайр аз ӯҳдадориҳои дар қонун пешбинишуда  амалҳои дигари ба қонун хилофро иҷро намояд. (моддаи 21). Конститутсия бо меъёрҳои муайян моро ҳамчун шаҳрванд, инсон, падару модар, фарзанд, ҳунарпеша  ба пурмасъулиятӣ даъват менамояд.
Меъёри мазкур шаҳодат аз он аст, ки шаҳрвандон ва шахсони ҳуқуқӣ ба ғайр аз ӯҳдадориҳои дар Конститутсия ва санадҳои ҳуқуқӣ пешбинишуда ӯҳдадор нестанд, дигар ӯҳдадориҳоро иҷро кунанд. Мақомоти давлатӣ ва шахсони мансабдор ҳуқуқ надоранд, ки ба зиммаи онҳо ӯҳдадориҳои иловагиеро, ки дар Конститутсия пешбинӣ нашудаанд, гузоранд. 
Ҳар як шахс ҳуқуқ дорад меҳнати шоиста, озодона интихоб кардани касб ва идома додани фаъолият дар шароити бароҳати меҳнат, ки ба талаботи бехатарӣ ва гигиенӣ ҷавобгӯ мебошад, кор кунад. Барои кораш бидуни ҳеҷ гуна табъиз ва на камтар аз ҳадди ақали музди меҳнат музд гирад. Мувофиқи қонун аз бекорӣ муҳофиз карда шавад (моддаи 43). Гирифтани музди кифоя барои кори иҷрошуда масъалаи муҳими иқтисодӣ ва иҷтимоии ҳар як коркун мебошад. Дар ин масъала пеш аз ҳама меъёри адолатро қатъиян риоя кардан лозим аст. Бо ин норма, ки дар таҳрири нави Конститутсия дохил шудааст, чунин меъёрҳо муқаррар карда мешаванд, ки он аз ду ҷиҳат аҳамияти калон дорад. Бе поймолкунӣ дар ҳаққи коркунон шарти муҳими таъмини адолат мебошад. Кормандони дорои маълумот, тахассус ва малакаи якхела, ки як намуди кори якхеларо иҷро мекунанд, ба табъизи музди меҳнат роҳ дода намешавад. Дар баробари ин муайян кардани музди кори корманд аз ҳадди ақали музди меҳнат гарави муҳими иҷтимоӣ мебошад. Хароҷоти минималии истеъмолии оилаҳо барои муайян кардани музди минималии солона асос мегардад. Музди меҳнат, ёрдампулӣ ва нафақаҳо ҳар сол мутаносибан ба баланд шудани нарх зиёд карда мешавад. Аз ин лиҳоз, дар Конститутсия муайян кардани ин меъёр дар таъмини шоистаи меҳнати шаҳрвандон, инчунин таъмини зиндагии шоиста, дар ниҳоят баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум ва таъмини принсипҳои адолати иҷтимоӣ дар мамлакат ба шумор меравад. 
Меъёри дигар, ки он ба минималии музди кор ва хароҷоти минималии истеъмол алоқамандӣ дорад. Дар моддаи 42-юми Конститутсия ёдовар шудааст, ки ҳаҷми ҳадди ақали музди меҳнат бо назардошти зарурати таъмини сатҳи шоистаи зиндагӣ муайян карда мешавад. Новобаста аз он ки корманд дар куҷо кор мекунад – дар ташкилотҳои давлатӣ ё ғайридавлатӣ, дар субъектҳои хоҷагидорӣ, ҳадди ақали музди меҳнатӣ аз ҷониби корфармо пардохтшаванда бояд сатҳи муносиби зиндагиро таъмин намояд. Ҳар як одами меҳнаткаш бояд барои қонеъ гардондани эҳтиёҷоти асосии худ маблағи кофӣ дошта бошад. Музди минималии музди кор дар асоси хароҷоти минималии истеъмол барои таъмин намудани дараҷаи мӯътадили зиндагонӣ муайян карда мешавад. Таъмини сатҳи шоистаи зиндагии инсон маънои онро дорад, ки шахс қобилияти пӯшонидани хароҷоти зиндагӣ (хӯрокворӣ, либос, манзил, хидматрасонии коммуналӣ, нақлиёт, алоқа ва ғайра), инчунин қонеъ кардани талаботи таълим, тандурустӣ, истироҳат ва дигар эҳтиёҷотро дошта бошад.
Давлат бояд чораҳо бинад ва кафолат диҳад, ки ба шаҳрванд мувофиқи меҳнаташ музди меҳнат дода шавад, корфармо бошад, ӯҳдадориҳои худро дар назди корманд иҷро намояд. Инчунин зарур аст, ки давлат талаботи коргарон ва оилаи онҳоро бо назардошти дараҷаи умумии музди меҳнат дар мамлакат, нархҳои истеъмолӣ, ёрдампулии иҷтимоӣ ва дараҷаи зиндагонии табақаҳои иҷтимоиро ба назар гирад.
Меъёри дигаре, ки масъалаҳои ба меҳнати маҷбурӣ ҷалб накардани ашхосро фаро мегирад. Мувофиқи моддаи 44-юм ҳама гуна шаклҳои меҳнати кӯдакон, ки ба саломатӣ, бехатарӣ, ахлоқии кӯдак, инкишофи рӯҳӣ ва ҷисмонии кӯдак, аз ҷумла ба таҳсили ӯ монеъ мешавад, манъ аст. Хотирнишин бояд намуд, ки шаклҳои вазнини меҳнати кӯдакон ё меҳнати маҷбурии онҳо дар санадҳои байналмилалии меҳнат ва қонунгузории миллӣ қатъиян манъ аст.
Дарвоқеъ, дар натиҷаи ислоҳоти муназзам ва қатъӣ оид ба пешгирии истифодаи меҳнати кӯдакон дар пахтазор ё дигар корҳои кишоварзӣ, умуман дар дигар соҳаҳо дар Ӯзбекистон меҳнати маҷбурии кӯдакон комилан барҳам дода шуд. Ҳоло барои таҳкими сиёсати давлатӣ дар ин самт дар сатҳи конститутсионӣ тадбирҳои муҳим андешида мешаванд. Меъёри дар Конститутсия акс ёфта, минбаъд барои аз шаклҳои вазнини меҳнат муҳофизат намудани кӯдакон ва солиму баркамол ба воя расидани онҳо гарави муҳими юридикӣ хидмат мекунад. Мутобиқи “Кодекси меҳнат” барои иҷрои корҳои сабуке, ки ба рушди руҳӣ ва ҷисмонии онҳо таҳдид намекунад, раванди таълимро халалдор намекунад, дар вақтҳои холӣ аз таҳсил – пас аз расидан ба синни понздаҳсолагӣ ба онҳо бо розигии хаттии яке аз волидон иҷозат дода мешавад. 
Давлат барои рушди системаи хидматрасонии иҷтимоӣ шароити зарурӣ фароҳам меорад, нафақа, ёрдампулӣ ва дигар намудҳои кумаки иҷтимоӣ таъин мекунад. Кафолат медиҳад, ки нафақа, ёрдампулӣ, дигар намудҳои ёрии иҷтимоӣ на камтар аз хароҷоти минималии расман муайяншудаи истеъмолӣ бошад. Давлат барои инкишофи ҳаматарафаи оила шароити зарурии иҷтимоию иқтисодӣ шароити фароҳам бунёд менамояд. Ба оилаҳои серфарзанд имтиёз ва кафолатҳои иҷтимоӣ медиҳад.
 Дар қонунгузории баъзе давлатҳои хориҷӣ муқаррар карда шудааст, ки маблағи нафақа ва ёрдампулӣ набояд аз сабади минималии истеъмолӣ ё минимали рӯзгор кам бошад. Ин бешубҳа эътимоди аҳолии ниёзманди кумаки иҷтимоиро ба оянда кафолат медиҳад. Бинобар ин ҳаҷми нафақа, ёрдампулӣ ва дигар навъҳои ёрии иҷтимоӣ набояд аз хароҷоти минималии истеъмол кам бошад — он кафолат медиҳад, ки ҳеч як аъзои ҷомеа дар баробари баланд бардоштани сатҳи зиндагии шаҳрвандон, нигоҳ доштани қобилияти харидории онҳо, нигоҳ доштани саломатии онҳо, қобилияти меҳнаташон. Моддаи 46-уми Конститутсия маҳз ҳамин гуна таъминоти пенсия ва нафақаро фаро мегирад. Чунин меъёр дар ин ҷода асосҳои ҳуқуқиро боз ҳам муайян мегардонад: “Маблағи нафақа, ёрдампулӣ ва дигар намудҳои ёрии иҷтимоӣ, ки қонун муқаррар кардааст, наметавонад аз андозаи расман муқарраршуда хароҷоти минималии истеъмол камтар бошад”. Соли 2022 бори нахуст дар таърихи мо ҳаҷми нафақа ва кумакпулиҳои иҷтимоӣ ба сатҳи на камтар аз ҳадди ақали хароҷоти истеъмолӣ расонида шуд. Чунончи, дар соли 2017 ба 500 000 оилаи камбизоат кумаки иҷтимоӣ дода шуда бошад, имрӯз беш аз 2 миллион оила кумак мегиранд. Маблағи ҷудо кардашуда 7 баробар афзуда, соле ба 11 триллион сӯм расид.
Бояд гуфт, ки кафолатҳои ҳуқуқу озодиҳои инсон дар Конститутсияи навтаҳрир ба таври қобили мулоҳиза таҳким бахшида шудаанд. Ҳамчунин кафолат дода мешавад, ки ҳуқуқи ҷавонон ҳимоя шуда, иштироки фаъолонаи онҳо дар ҳаёти ҷомеа ва давлат ҳавасманд карда мешавад. Барои фаъол шудани институтҳои ВАО ва ҷомеаи шаҳрвандӣ имкониятҳои васеъ ва ҳимояи қавӣ фароҳам оварда шудааст.
Бори нахуст дар Конститутсияи Ӯзбекистон ҷазои қатл ба озодиҳои шахсӣ ва ҳуқуқӣ ворид карда шуд. Мувофиқи Конститутсия ба ҳабс гирифтан, ҳабс кардан ва боздошт кардан ё бо тарзҳои дигар маҳдуд кардани озодӣ танҳо тибқи қарори суд иҷозат дода мешавад ва шахсро бе қарори суд зиёда аз 48 соат дар ҳабс нигоҳ доштан мумкин нест (моддаи 27).  Ҳамаи гумонҳои гунаҳкорӣ бояд ба фоидаи гумонбаршуда, айбдоршаванда ё судшаванда ҳал карда шаванд, агар имкони бартараф намудани онҳо тамом шуда бошад (моддаи 28). Шубҳаҳое, ки ҳангоми татбиқи қонун ба вуҷуд меоянд, бояд ба фоидаи гумонбаршуда, айбдоршаванда ё судшаванда ҳал карда шаванд. Муайян карда шуд, ки гумонбаршуда, айбдоршаванда ё судшаванда набояд бегуноҳии худро исбот кунад ва метавонад ҳар вақт аз ҳуқуқи хомӯшӣ истифода барад. Ҳангоми боздошт ҳуқуқ ва сабабҳои боздошт ба шахс бо забони фаҳмо фаҳмонда шавад. Маҳкумияти шахс ва оқибатҳои ҳуқуқие, ки аз он бармеоянд, барои маҳдуд кардани ҳуқуқи хешовандони ӯ асос намебошанд.
Солҳои охир дар мамлакати мо ҷиҳати таҳкими мақоми иҷтимоии занон дар ҷомеа, таъмини ҳуқуқу имкониятҳои баробари занону мардон ислоҳоти густурда амалӣ карда мешавад. Давлат ба занон ва мардон, ки дар идоракунии ҷомеа ва корҳои давлатӣ, инчунин дар дигар соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлат баробарҳуқуқиву имкониятҳо медиҳад, мустаҳкам карда шуд.
Принсипҳои меритократия дар идоракунии давлатӣ муқаррар карда шуд, ки як шахс наметавонад зиёда аз ду муҳлат пай дар пай раиси Комиссияи марказии интихоботӣ интихоб шавад. Чунин меъёрҳои нави конститутсионӣ дар қонунҳои махсуси танзимкунандаи соҳа низ инъикос ёфтаанд. Зеро тибқи моддаи 16-уми Конститутсияи мо ягон қонун ба меъёрҳои Конститутсия мухолиф буда наметавонад. Илова бар ин, бо мақсади баланд бардоштани нақши ҳизбҳои сиёсӣ дар ҳаёти кишвар ва фаъолияти сиёсии шаҳрвандони мо, аз ҷумла таъмини иштироки онҳо дар раванди ташаккули ҳокимияти давлатӣ пешниҳоди гузаштан ба низоми омехтаи интихоботӣ пешниҳод карда шуда ба пеш гузоштанд. Дар ин маврид 50 дарсади курсиҳои вакилони Палатаи қонунгузории Олий Маҷлис бо аксарияти овозҳо, яъне номзадҳое, ки дар ҳавзаҳои алоҳида бештари овозҳоро гирифтаанд ва 50 дарсади боқимонда интихоб карда мешаванд. 
Ҳизбҳо дар чунин системаи интихоботӣ нақши муҳим доранд. Онҳо кӯшиш мекунанд, ки муносибаташон бо аҳолӣ таъсирбахш бошад. Ҳизб танҳо дар сурате овози муайян мегирад, ки тавассути барномаи худ мардумро бовар кунонад. Ин дар ҷомеаи мо плюрализми сиёсиро таъмин мекунад. Инчунин, Қонуни конститутсионӣ ба таҳкими муносибатҳои ҳизбҳои сиёсӣ ва вакилон, боз ҳам баланд бардоштани мавқеи ҳизбҳо ва сатҳи касбии мақомоти интихоботӣ хидмат мекунад. Ҳангоми баргузор гардидани интихобот, яъне дар соли оянда ҳавзаҳои интихоботӣ ба ҳафтоду панҷ ҳавзаи интихоботии якмандатии минтақавӣ ва ягона тақсим мешаванд. Дар ин маврид тамоми ҳудуди Ҷумҳурии Ӯзбекистон ҳавзаи ягонаи интихоботӣ барои гузаронидани интихобот ба Палатаи қонунгузор аз рӯйи рӯйхати ҳизбӣ ҳисобида мешавад. Яъне, 75 нафар вакилони Палатаи қонунгузорӣ низоми маҷоритарӣ мебошанд, дар асоси ҳавзаҳои якмандатӣ ва 75-тои боқимонда аз рӯйи рӯйхати нав пешниҳодшудаи мутаносиби ҳизбӣ, ки аз округи ягонаи интихоботӣ аз рӯйи система интихоб карда мешаванд.
Муқаррар карда шудааст, ки ҳизбе, ки камаш ҳафт фоизи овозҳои интихобкунандагони дар овоздиҳии округи ягонаи интихоботӣ иштирокдоштаро гирифтааст, мувофиқи тартиби муқарраршуда соҳиби курсии депутатӣ мегардад. Агар ягон ҳизб на камтар аз ҳафт фоизи овозҳоро ҷамъоварӣ накунад, интихобот беэътибор дониста мешавад. Тартиби аниқи тақсимоти мандати депутатӣ дар байни ҳизбҳо дар асоси овоздиҳии интихобкунандагони округи ягонаи интихоботӣ муқаррар карда мешавад. Дар ин ҳолат дар низоми мутаносиби интихобот шумораи умумии овозҳо ба тарафдории ҳизбҳои аз ҳадди ҳафтдарсадӣ гузашта ба 75 вакил тақсим карда мешавад ва шумораи натиҷааш коэффитсиенти интихоботӣ мебошад. Сипас, шумораи овозҳои ба ҳар як ҳизб додашуда ба ин коэффитсиенти интихоботӣ тақсим карда мешавад. Шумораи натиҷавӣ ба шумораи курсиҳои ба ҳар як ҳизб додашуда баробар аст. Агар рақамҳои ғайриинтегралӣ боқимонда бошанд ва дар натиҷа баъзе мандати депутатӣ тақсим нашуда монад, тартиби тақсимот тибқи талаботи қонун ҳал  мегардад.  
Тартиби муайян кардани натиҷаҳои интихоботи Палатаи қонунгузорӣ ва маҷлисҳои маҳаллӣ такмил дода мешавад. Мувофиқи қонунгузории амалкунанда номзаде, ки овози бештар аз нисфи интихобкунандагони дар интихобот иштироккунандаро гирифтааст, интихобшуда ҳисоб карда мешавад, яъне аксарияти мутлақи овози овоздиҳиро талаб мекунад. Ин талабот ба интихоботи президентӣ дуруст татбиқ карда мешавад, барои ин танҳо шахсе, ки аз ҷониби аксарияти мутлақи аҳолии кишвар интихоб шуда, ҳуқуқи овоздиҳӣ дорад, сазовори вазифаи президент дониста мешавад. Ин таҷриба дар аксари кишварҳои хориҷӣ низ вуҷуд дорад.
Дар баробари ҳамин зарурати аз нав дида баромадани чунин қоида нисбат ба номзадҳо ба депутатӣ, ки аз якчанд округи интихоботӣ интихоб мешаванд, ба миён меояд. Масалан, агар номзад ба депутатӣ, ки аз дигарон бештар овоз гирифтааст, интихоб нашавад, ақида ва хоҳиши аксарият иҷро нахоҳад шуд. Бинобар ин дар округҳои интихоботии якмандатӣ муайян карда мешавад, ки номзад ба депутатӣ, ки нисбат ба дигар номзадҳо бештар овоз гирифтааст, интихобшуда ҳисоб карда мешавад. Пешбинӣ шудааст, ки депутатҳо на бо аксарияти мутлақ, балки бо аксарияти нисбӣ интихоб карда шаванд.
Олий Маҷлиси Ҷумҳурии Ӯзбекистон органи олии намояндагии давлатӣ ба ҳисоб меравад. Агар мо ба моддаҳои 91-104-уми Конститутсия бодиққат назар афканем, бо ваколатҳои мутлақ ва якҷоягии органҳои олии намояндагии давлатӣ шинос мешавем. Дар моддаи 94-ум 12 ваколати мутлақи Палатаи қонунгузории Ҷумҳурии Ӯзбекистон, дар моддаи 95-ум 18 ваколати мутлақи Сенати Олий Маҷлис ва дар моддаи 93-юм 21 ваколати маҷмӯии қонунбарорӣ номбар шудаанд. 
Палатаи қонунгузорӣ мувофиқи ваколати мутлақ номзади Сарвазири Ҷумҳурии Ӯзбекистонро дар асоси пешниҳоди Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон баррасӣ ва тасдиқ мекунад. Дар асоси пешниҳоди Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон номзадҳоро ба аъзогии Девони Вазирони Ҷумҳурии Ӯзбекистон баррасӣ менамояд ва тасдиқ мекунад. Маърӯзаи солонаи Девони Вазирони Ҷумҳурии Ӯзбекистонро аз рӯйи масъалаҳои муҳимтарини ҳаёти иҷтимоию  иқтисодии мамлакат мешунавад. Ба шахсони мансабдори мақомоти давлатӣ дархости парлумонӣ мефиристад ва дигар шаклҳои назорати парлумониро амалӣ менамояд. Аз рӯйи масъалаҳои ташкили фаъолияти худ ва тартиботи дохилии палата қарорҳо қабул мекунад. Аз рӯйи ин ё он масъалаи соҳаи ҳаёти сиёсӣ, иҷтимоию иқтисодӣ қарор қабул мекунад. Раиси Палатаи қонунгузории Ҷумҳурии Ӯзбекистон ва муовинони ӯ, раисони кумитаҳо ва муовинони онҳоро интихоб мекунад. Бо пешниҳоди Прокурори генералии Ҷумҳурии Ӯзбекистон масъалаҳои маҳрум кардани депутати Палатаи қонунгузории Ҷумҳурии Ӯзбекистонро аз ҳуқуқи дахлнопазирӣ ҳал мекунад. Аз рӯйи масъалаҳои ташкили фаъолияти он ва тартиботи дохилии палата қарорҳо қабул мекунад. Аз рӯйи ин ё он масъалаи ҳаёти сиёсӣ, иҷтимоию иқтисодӣ қарор қабул мекунад. Дигар ваколатҳое, ки дар Конститутсия ва қонунҳо пешбинӣ гаридааст, ба амал мебарорад.
Парлумон ҳамчун миёнарав байни ҳукумат ва халқ баромад намуда, манфиатҳои ҷомеаро ифода намуда, дар ҳифзи ҳуқуқу амнияти ҷомеа нақши муҳим мебозад. Дар давлатҳои соҳибихтиёр назорати парлумонӣ омили муҳими таъмини суботу амнияти ҷомеа мебошад.
Назорати парлумонӣ системаи меъёрҳое мебошад, ки назорат ва санҷиши фаъолияти мақомоти иҷроияро танзим мекунад, ки онро ҳам аксарият дар парлумон, ҳам аз ҷониби мухолифин ва ҳам аз ҷониби кумитаҳои мақомоти олии қонунгузор амалӣ мекунанд. Таъмини назорати самараноки парлумонӣ дар соҳаи мудофиа ва амният принсипҳои зеринро дар бар мегирад:
– баланд бардоштани дараҷаи амнияти шаҳрвандон ва амнияти давлат;
– ба парлумон имкон диҳад, ки бахши дифоъ ва амниятро назорат кунад, тағйирот дар сиёсат ва расмиёти амният ва таъмини риояи стандартҳои байналмилалӣ;
– ҷорӣ намудани механизмҳои шаффофият ва ҳисоботдиҳӣ дар соҳаи мудофиа ва амният;
– инкишоф ва тарғиби фарҳанги демократӣ дар асоси эҳтироми волоияти қонун ва ҳуқуқи инсон дар мақомоти мудофиа ва амният;
– таъсис додани системаи самараноки назорат ва мувозинат бо мақсади пешгирии нақзи ҳуқуқҳои инсон аз ҷониби субъектҳои мудофиа ва амният;
– идоракунии аз ҷиҳати иқтисодӣ самараноки бахши мудофиа ва амният, пешгирии сӯиистифода аз захираҳо; кам кардани эҳтимолияти коррупсия;
– идоракунии самараноки захираҳои инсонӣ ва молиявӣ;
аз ҷумла роҳбарӣ ба такмили ихтисос бо роҳи чораҳои таъсирбахши интизомӣ, баланд бардоштани маҳорати касбӣ;
– таъмини иштироки муассисаҳои давлатӣ дар назорати соҳаи мудофиа ва амният.
Хулоса, аз солҳои истиқлол то кунун асосҳои ҳуқуқии давлатдории миллӣ ба вуҷуд омада, амалиёти қонунгузорӣ, иҷроия ва суди ҳокимияти давлатӣ таъсис ёфта, фаъолияти институтҳои иҷтимоӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ ба роҳ монда шуд. Самарабахшии ҳама гуна ислоҳоти демократӣ, гарави асосии сулҳу тараққиёт дар Конститутсияи бо таҳрири нав қабулнамуда таҷассум гардид. Аз ин лиҳоз, Конститутсия принсипҳои асосии сохт ва фаъолияти ҷомеа ва давлат, ҳокимияти давлатӣ ва органҳои идоракунӣ, ваколатҳои онҳо, ҳуқуқу вазифаҳои асосии шаҳрвандон, муносибатҳои ҷомеа ва шахсро муайян мекунад.

Таваккал ЧОРИЕВ,
депутати Палатаи қонунгузории Олий Маҷлис, узви ҳизби фраксияи сотсиал-демократии “Адолат” ва Кумитаи мудофиа ва  масъалаҳои амният, 
профессори кафедраи “Омӯзиши забонҳо”-и Донишгоҳи амнияти ҷомеавӣ, номзади илмҳои филологӣ.